Een moeilijke jeugd – Salvafama

Beschrijving

Een moeilijke jeugd (zondagsschoolboekje)

Een moeilijke jeugd speelt in de vijftiende eeuw en vertelt over een historische figuur: Bogislaw X (1454-1523), de hertog van Pommeren, hier Bogislas genoemd. Vanwege een twist tussen zijn ouders werd Bogislas in zijn jeugd sterk verwaarloosd.

Bogislas is dertien als enkele jongens met wie hij speelt verzinnen dat het ‘een flinke poets’ zou zijn om de joodse handelaar Levi Ephraim te overvallen. Aan dit voorval is een apart hoofdstuk gewijd, getiteld ‘Een jood gevangen!’ Het is bedoeld als komisch intermezzo met een pedagogische boodschap – die zo ter sprake komt. Voor het levensverhaal van Bogislas heeft dit intermezzo verder nauwelijks betekenis.

De meeste jongens willen Ephraim ontvoeren om hem losgeld te laten betalen, maar Bogislas beslist anders: een paar jongens zullen Ephraim gijzelen, waarna anderen hem zullen bevrijden. ‘Hoezee!’, roepen ze, als ze het eens zijn geworden, ‘wat zal die jood benauwd kijken!’

Ephraim is een oude joodse handelaar met paard en wagen. Hij heeft een lange grijze baard, draagt een kaftan en een hoge, spitse, felgele hoed. Salvafama: ‘Daaruit bleek dat hij Jood was. De wet verplichtte, op bedreiging van zware straffen, alle Joden zulke hoeden te dragen, opdat ze dadelijk en altijd herkend zouden worden als leden van het verachte en gehate volk, dat den Heere Jezus vermoord had, want anders liep een Christenmensch gevaar onwetend en onwillend beleefd en vriendelijk jegens een Jood te zijn.’

Controversieel boek!

Over de auteur:
J.A. Wormser jr. (1845­-1916) schreef Een moeilijke jeugd onder het pseudoniem Salvafama. Wormser was in de tweede helft van de negentiende eeuw een bekende uitgever, publicist en politicus.

Hij begon zijn loopbaan als effectenhandelaar, maar na zijn huwelijk met de dochter van een uitgever werkte Wormser voor de uitgeverij en (theologische) boekhandel Höveker & Zoon in Amsterdam. In 1887 werd hij directeur-uitgever van het weekblad De Heraut en van het dagblad De Standaard. Hij gaf bijna alle geschriften van Abraham Kuyper en van veel van diens volgelingen uit. Vanaf 1893 was Wormser lid van de Amsterdamse gemeenteraad voor de Anti-Revolutionaire Partij.

De uitgeverij (na verloop van tijd omgedoopt tot Höveker & Wormser) had twee filialen in Zuid-Afrika, maar nadat een grote scheepslading boeken op weg naar Zuid-Afrika door de Engelsen was getorpedeerd, moesten die sluiten. Dit gaf de hele vennootschap zo’n klap dat in 1907 het faillissement werd uitgesproken. Wormser ging zwaar onder dit faillissement gebukt. Hij trok zich terug uit alle openbare functies en wilde, aldus een biograaf, ‘een geheel vergetene in den lande (…) wezen’.

Tussen 1908 en zijn overlijden in 1916 publiceerde Wormser nog diverse boeken en vertalingen onder zijn eigen naam. Onder het pseudoniem Salvafama schreef hij tussen 1910 en 1914 zeker zes zondagsschoolboekjes, waaronder het bekroonde bekeringsboekje Jodenkerstfeest. Salvafama is een combinatie van de gebiedende wijs van het Latijnse salvare (‘redden’ of ‘verlossen’) en fama (wat ‘reputatie’ of ‘roem’, maar ook ‘laster’ kan betekenen). Je kunt dit pseudoniem lezen als ‘Red de reputatie’.

Een moeilijke jeugd verscheen in 1914 bij uitgeverij G.F. Callenbach in Nijkerk en beleefde één druk. Najaar 1928 was het boekje nog leverbaar.

Protestants-christelijke verhalen